Klimaatcrisis: overheid wil wakkere burgers de mond snoeren

Dewereldmorgen - 28 mei 2021

Lies Michielsen en Rosalie Daneels, advocaten bij PROGRESS Lawyers Network

Op 19 mei 2021 heeft de Vlaamse regering een decreet gewijzigd waardoor er extra drempels worden ingebouwd voor burgers en organisaties om juridische stappen te ondernemen tegen een vergunning inzake ruimtelijke ordening, milieu en omgeving. Nu zullen ze moeten bewijzen dat ze persoonlijk belang hebben bij het instellen van een gerechtelijke procedure en moeten alle argumenten reeds vanaf het begin ingeroepen worden. Is dit niet het geval, dan kan de vraag niet langer aan een rechter worden voorgelegd.

De ingeroepen efficiëntie klinkt op het eerste zicht misschien mooi, maar is een drogreden. De overheid duldt geen tegenspraak en snoert wakkere burgers de mond.

De kreet om een daadkrachtige aanpak van de klimaatcrisis ter bescherming van onze planeet klinkt de laatste jaren steeds luider. Burgers blijven niet de zijlijn staan en organiseren zich. Ze komen op straat, organiseren sit-ins en petities ter voordele van duurzame maatschappelijke verandering. Denk maar aan de talrijke jongeren die in 2019 gingen brossen voor de bossen. Op 24 januari 2019 alleen al waren ze in Brussel met 35.000.

Naast de talrijke acties die ze op poten zetten en het voeren van een breed maatschappelijk debat, vinden burgers het soms noodzakelijk om de zaak aan een rechter voor te leggen. En met succes zo blijkt.

In het voorjaar van 2020 trok BOS+, een Vlaamse natuurvereniging die zich inzet voor meer en beter bos in Vlaanderen en in de wereld, naar de Raad voor Vergunningenbetwistingen omdat ze tekortkomingen zag in het vergunningsproces waarbij de Limburgse deputatie het transportbedrijf H.Essers toeliet bijna 9 hectare bos te kappen op de voormalige Hörmann-site op het bedrijventerrein Genk-Noord. De Raad besloot om de vergunning te schorsen.

In de zomer van 2020 werd Vlaanderen veroordeeld voor gebrekkig beleid tegen luchtvervuiling nadat Greenpeace 3 jaar eerder een rechtszaak gestart was. Hierdoor wordt de Vlaamse regering verplicht om snel een veel sterker luchtactieplan op te zetten, dat wel in lijn is met de Europese wetgeving.

Eind 2020 werden de plannen  opgeborgen om 27 hectare van het natuurgebied de Groene Delle aan het Albertkanaal te vernietigen voor de aanleg van een industriezone. Vlaams Minister Zuhal Demir gaf toe dat “de groene spons van Limburg” moest blijven nadat er een storm van protest was losgebarsten. Buurtbewoners, natuurverenigingen en bezorgde burgers zorgden ervoor dat er maar liefst 4.500 bezwaren ingediend met meer dan 40.000 handtekeningen.

In de klimaatzaak, die eind maart 2021 gepleit werd, treden meer dan 65.000 burgers op als eiser. Ze hopen via de rechtbank een ambitieus klimaatbeleid af te dwingen omdat België nalaat zijn internationale klimaatbeloftes na te komen. Daags voor de start van de pleidooien vonden acties in meer dan 100 steden en gemeenten plaats met de oproep: iedereen advocaat voor het klimaat.

Burgers komen in actie, niet enkel voor hun eigenbelang, maar net voor het maatschappelijk belang. En dat is maar goed ook. Een groene en toegankelijke leefomgeving is belangrijk voor het fysiek en mentaal welzijn van iedereen. Daarnaast is de klimaatcrisis een wereldwijde en prangende issue. We ondervinden er vandaag allemaal reeds de gevolgen van. Het is dan ook logisch dat talrijke burgers hun beleidsmakers hierop aanspreken en inspraak willen in een zo doeltreffend mogelijk milieu- en omgevingsbeleid. Een breed gedragen beleid is niet alleen logisch maar ook wenselijk.

Door burgers de toegang tot de rechter te ontnemen, zegt de Vlaamse regering daarentegen luid en duidelijk dat zij geen pottenkijkers dulden. Opnieuw, want het Vlaamse gewest heeft reeds in 2017 geprobeerd diverse bepalingen te wijzigen inzake ruimtelijke ordening, milieu en omgeving om gelijkaardige verstrenging van de ontvankelijkheidsvoorwaarden door te voeren.

Het Grondwettelijk Hof stak hier gelukkig een stokje voor. Op 14 maart 2019 vernietigde het Grondwettelijk Hof deze voorwaarden op vraag van de vzw ‘Aktiekomitee Red de Voorkempen’ en anderen. De beperking en de verzwaring van de toegang tot de rechter is ongrondwettelijk. Ook nu.

Zeker nu! Het gegeven dat onze beleidsmakers het belangrijker vinden om zich te wapenen tegen inmenging en debat van en met haar eigen burgers daar waar het noodzakelijk en dringend is dat ze werk maken van een doeltreffend en efficiënt beleid, is verbijsterend. De verstrenging lijkt dan ook te zijn geschreven op maat van grote projectontwikkelaars en bedrijven die niet gehinderd willen worden in hun plannen. Dat burgers betrokken zijn en inspraak willen toont aan dat het belangrijk is voor mensen om mee te denken over de wijze waarop we onze omgeving organiseren en daar heeft iedereen baat bij.

Burgers, wees waakzaam! Een overheid hoeft geen schrik te hebben van haar eigen burgers. Een debat brengt duidelijkheid en een breed gedragen beleid is beter voor iedereen. Tienduizenden bezorgde burgers die begaan zijn met het welzijn van onze planeet en het behoud van onze natuur zullen niet gemuilkorfd worden. Niemand – of iedereen – advocaat voor ons klimaat?!

Lies Michielsen en Rosalie Daneels zijn advocaten bij Progress Lawyers Network.